"Życie zaś było światłością ludzi" J1,1-4

Hermeneutyka ciągłości a Sobór Watykański II

Benedykt XVI dużą wagę przywiązywał do kwestii hermeneutyki ciągłości. Kwestia ta po raz pierwszy została podkreślona przez papieża w przemówieniu wygłoszonym 22 grudnia 2005 do członków Kurii Rzymskiej. Wówczas papież stwierdził:

„Sobór Watykański II, definiując na nowo relację między wiarą Kościoła a pewnymi istotnymi elementami myśli nowożytnej, dokonał rewizji czy wręcz korekty pewnych decyzji z przeszłości, ale przy tej pozornej nieciągłości zachował i pogłębił rozumienie swej wewnętrznej natury i prawdziwej tożsamości. Kościół jest – zarówno przed Soborem, jak i po nim – tym samym Kościołem (...)”

Pierwszy od XV wieku, który dobrowolnie zrzekł się swojego urzędu.

Beatyfikował osobiście Jana Pawła II w 2011 r.

W jednym ze swoich pierwszych wystąpień w formie wykładu, odniósł się do idei islamskiego dżihadu, świętej wojny i nawracania siłą a nie rozumem, która sprzeciwia się Bogu. Twierdził, że dla muzułmanów Bóg nie jest niczym ograniczony nawet przez swoje Słowo, dlatego nic nie może zmusić Go do objawienia prawdy, nawet jeśli jego wolą będzie czczenie bożków przez człowieka. Wypowiedź ta wywołała międzynarodowe reakcje i kontrowersje w świecie muzułmanów.

11 lutego 2013, podczas konsystorza na którym wyznaczył datę kanonizacji przyszłych świętych, Benedykt XVI wygłosił oświadczenie, w którym zadeklarował, że z dniem 28 lutego 2013 rezygnuje z posługi biskupa Rzymu. 28 lutego 2013 o godz. 20:00 czasu lokalnego w Rzymie zgodnie z decyzją zakończył swój pontyfikat, zostając emerytowanym papieżem (łac. Pontifex Romanus emeritus).

2 maja 2013, po dwóch miesiącach pobytu w Castel Gandolfo, powrócił do Watykanu. Zamieszkał w klasztorze Mater Ecclesiae. Benedykt XVI 5 lipca 2013 wziął udział razem z papieżem Franciszkiem w ceremonii zorganizowanej na terenie Watykanu. Jak podały media – podczas uroczystości odsłonięcia pomnika Michała Archanioła przed budynkiem gubernatorstwa Państwa Watykańskiego obaj papieże siedzieli obok siebie.

1 września 2013, po raz pierwszy od rezygnacji, Benedykt XVI odprawił na terenie Watykanu publiczną mszę św. dla kręgu uczniów Ratzingera, stanowiącą ostatni etap ich spotkania w Castel Gandolfo. Podczas homilii papież emeryt powiedział, że ludzkość nie może obejść się bez danego za darmo chrześcijańskiego ducha.

Jako papież emeryt, przyjmował papieża Franciszka sześć razy w swojej rezydencji.

      -  Zwolennik chrystologii sensu, głównym tematem teologii jest Bóg jako miłość. Przeciwstawiał się nowoczesnym ideologiom jak New Age, teologii wyzwolenia, odrzucaniu prawa naturalnego, odrzucaniu Dekalogu, czy błędnemu przekazywaniu wiary.

      -  Według Benedykta XVI depozytem ochronnym wiary jest hermeneutyka ciągłości, starał się tym samym o przywracanie elementów tradycji liturgicznej. Zwracał uwagę na znaczenie języka łacińskiego w liturgii, estetykę wnętrz architekturę kościołów, czy podkreślał śpiew liturgiczny.

      -  Starał się również usunąć ekskomuniki nałożone po Soborze Watykańskim II na Bractwo Kapłańskie św. Piusa X.

       -   Przywrócił również tron papieski oraz wprowadzał ponownie różne elementy stroju papieskiego poprzedników jak : mucet, saturno, camauro.

      -   Jako papież odwoływał się do Deklaracji o stowarzyszeniach masońskich „Quaesitum est”, podkreślając, że przynależność do masonerii została zakazana.

Encykliki:

25 stycznia 2006: Deus caritas est (Bóg jest miłością)

30 listopada 2007: Spe salvi (W nadziei zbawieni)

29 czerwca 2009: Caritas in veritate (Miłość w prawdzie) – o Katolickiej nauce społecznej

cztery adhortacje apostolskie:

22 lutego 2007: Sacramentum Caritatis (Sakrament miłości)

30 września 2010: Verbum Domini (Słowo Pańskie)

19 listopada 2011: Africae Munus (Zadanie Afryki)

14 września 2012: Ecclesia in Medio Oriente (Kościół na Bliskim Wschodzie)

18 Motu propria

10 Konstytucji apostolskich

Publikacje papieskie

Boża rewolucja (2006)

Jezus z Nazaretu (tom I – 16 kwietnia 2007, tom II – 2011, tom III – 2012)

Światłość świata (2011, wywiad Petera Seewalda)

·       

Doświadczył dwóch zamachów na swoje życie 13 maja 1981r. w Rzymie i 12 maja w Fatimie podczas podróży apostolskiej.

Najczęściej przywoływany wiersz wśród Polaków, prorokujący pontyfikat Jana Pawła II, odzwierciedla tęsknoty słowiańskie i religijne: 

Juliusz Słowacki - Pośród niesnasków - Pan Bóg uderza...

Encykliki:

1979    Redemptor hominis (Odkupiciel człowieka) - interpretuje Boga jako Trójcę Świętą. „Człowiek nie może żyć bez miłości” (a jest nią finalnie Bóg). Papież rozszerzył nauki o sprawiedliwość społeczną.

1980    Dives in misericordia (Bogaty w Miłosierdziu) - Temat: Bóg-Ojciec. Analiza miłosierdzia jako najwyższego przymiotu Stwórcy: przejawu Jego miłości do każdej osoby ludzkiej, co umacnia jej godność. Osobny rozdział zawiera interpretację egzystencjalną przypowieści o synu marnotrawnym (Łk 15,11-32).

1981    Laborem exercens (Z pracy) - podtytuł: O pracy ludzkiej.

1985    Slavorum apostoli (Apostołowie Słowian) - podtytuł: Na 1100 rocznicę dzieła ewangelizacji Św. Cyryla i Metodego.

1986    Dominum et vivificantem (Pana i Ożywiciela) - podtytuł: O Duchu Świętym w życiu Kościoła i świata. Trzecia encyklika trynitarna. Temat: Duch Święty. Bóg jako osobowa miłość. Analiza pojęć biblijnych („ruah”, „nefesh”, „Parakletos”). Duch Święty zapowiedziany przez Chrystusa w Ostatniej Wieczerzy jako osobowe tchnienie miłości Boga ku ludziom, przenikające świat. „Grzech” jako akt wolnej woli człowieka: zamknięcie na ducha miłości.

1987    Redemptoris Mater (Matka Odkupiciela) - podtytuł: Błogosławiona Maryja Dziewica w życiu pielgrzymującego Kościoła – wydana 25 marca 1987.        

1987    Sollicitudo rei socialis (Społeczna troska) - podtytuł: Społeczna troska, wydana 30 grudnia 1987r.

1990    Redemptoris missio (Misja Odkupiciela) - podtytuł: O stałej aktualności posłania misyjnego.

1991    Centesimus annus (Stulecie) - podtytuł: W stulecie encykliki Leona XIII „Rerum Novarum”.

1993    Veritatis splendor (Blask prawdy) - podtytuł: Podstawowe problemy nauczania moralnego Kościoła.

1995    Evangelium Vitae (Ewangelia życia) - podtytuł: O wartości i nienaruszalności życia ludzkiego z 25 marca 1995.  

1995    Ut unum sint (tytuł zachowany w tekście polskim w wersji łacińskiej; sens: Aby byli jedno) - podtytuł: O działalności ekumenicznej.

1998    Fides et ratio (Wiara i rozum) - podtytuł: O relacjach między wiarą a rozumem.

2003    Ecclesia de Eucharistia (Kościół dzięki Eucharystii) - podtytuł: Eucharystia w życiu Kościoła.

Zarzuty i argumenty obronne:

Kodeks, który Jan Paweł II promulgował w 1983, zawierał nowe przepisy, określające kary za wykorzystywanie seksualne nieletnich, w którym są wymienione między przepisem o handlu „wbrew przepisom kanonów” (kan. 1392 KPK, 1983) a przepisem o „naruszeniu obowiązku rezydencji” (kan. 1396 KPK 1983).

W reakcji na skandale seksualne w kościele katolickim Jan Paweł II wydał w 2001 list Sacramentorum sanctitatis tutela, w którym uznał wykorzystywanie seksualne dzieci za jeden z najcięższych grzechów, zrównując je z przestępstwem przeciwko szóstemu przykazaniu.

Jan Paweł II w reakcji na skandal pedofilski w Stanach Zjednoczonych wezwał w 2002 do Watykanu amerykańskich kardynałów i skrytykował ich za niedostateczne zajmowanie się przestępstwami seksualnymi wobec nieletnich.

Głową Kościoła był jedynie 33 dni od 26 sierpnia do 28 września 1978 r., jego pontyfikat zakończyła nagła śmierć.

Odmówił papieskiej koronacji, a zastąpił ją inauguracją pontyfikatu. Był dziesiątym najkrótszym w historii i najkrótszym od czasów Leona XI papieżem (jego pontyfikat trwał 12 dni).

Po wyborze na papieża przedstawił sześć planów jego pontyfikatu:

·       * odnowienie kościoła poprzez politykę wdrożoną przez Sobór watykański II,

·       * zrewidowanie prawa kanonicznego,

·       * przypomnienie Kościołowi o jego obowiązku głoszenia Ewangelii,

·      * promowanie jedności Kościoła bez rozrzedzania doktryny, promowanie dialogu,

·       * zachęcanie do pokoju na świecie i sprawiedliwości społecznej.

Audiencje generalne

6 września: Wielka cnota pokory - do znaczenia papiestwa. Za Pawłem VI, dążył do kontynuowania cotygodniowych audiencji jako formy katechez. Aby pogodzić się ze sobą i żyć w zgodzie z innymi, ważna jest „pokora”.

13 września: Wiara - opierając się na sposobie, w jaki apostoł Paweł i Augustyn z Hippony ostatecznie nawrócili się, Jan Paweł I starał się wyjaśnić słuchaczom teologiczne znaczenie wiary, pod warunkiem pokory. Wskazał, że kościół miał być postrzegany jako Mater et Magistra (Matka i Nauczycielka) – za Janem XXIII.

20 września: Nadzieja - na podstawie wypowiedzi św. Augustyna i Franciszka Salezego, nadzieja jest niezbędna. Zaprzeczył poglądowi m.in. Fryderyka Nietzschego, który nazwał nadzieję jedynie „cnotą słabych”, czyniącą z chrześcijan bezużytecznymi ludźmi. Według niego nadzieja na życie wieczne i lepszą przyszłość musiały iść w parze.

27 września: Miłość - według papieża współczesna interpretacja miłości musiała być dostosowana między innymi do idei Pawła VI, wyrażonych w jego encyklice Populorum progressio z 1967r., kiedy prawdziwą miłością jest pomoc potrzebującym. Jan Paweł I podkreślił jednak, że człowiek powinien starać się bardziej kochać Boga.

Bronił Humanae vitae, jednak zdawał się zaprzeczać tej obronie w liście, który skierował do swojej diecezji cztery dni po opublikowaniu encykliki.

W listopadzie 1964 wyjaśnił deklarację Dignitatis humanae: „W Rzymie jest 4000 muzułmanów: mają prawo zbudować meczet. Nie ma co mówić: musicie im na to pozwolić”

Trzykrotnie mówił o koncepcji miłosierdzia Bożego. W przemówieniu na audiencji generalnej z 13 września 1978 powiedział, że głównym celem miłosierdzia jest „poddanie się Bogu” przez wiarę w Niego, która polega na „przemianie życia” w walce z grzechem i dążeniu do świętości. Papież wskazuje dalej przykład Chrystusa na krzyżu przebaczającego prześladowcom.

Po Vaticanum II Paweł VI zaangażował cały swój autorytet we wprowadzanie w życie postanowień soborowych. Pomimo oporu, głównie ze strony starszych hierarchów i katolików świeckich, że zbyt szybkie wprowadzanie zmian ( np. języków narodowych w liturgii czy otwieranie się Kościoła na inne wyznania i religie), może doprowadzić do zamętu wśród wiernych i osłabi wiarę, trwał przy postanowieniach. Z drugiej strony Papież musiał hamować tych, którzy zmiany soborowe chcieli wprowadzać od razu, bez przygotowania duchowieństwa i wiernych.

Na bazie podważania uchwał soborowych powstał ruch abp. Marcela Lefebvre'a. Pojawiały się róenież próby wspólnej Eucharystii z niekatolikami, gwałtowny spadek powołań czy kwestionowanie celibatu przez księży. Pontyfikat Pawła VI przeżywał największą liczba wystąpień ze stanu kapłańskiego i zakonnego.

Kontynuując postanowienia soborowe Paweł VI wprowadzał reformy Kurii Rzymskiej.

*   W dniu zakończenia Soboru 7 grudnia 1965 r. ogłosił przeobrażenie dotychczasowej Kongregacji Świętego Oficjum – spadkobierczyni Świętej Inkwizycji – w Kongregację Nauki Wiary. Celem miała być nie tylko troska o czystość wiary, ale również dyskusje z teologami. Ogólna reforma Kurii, przeprowadzona na mocy konstytucji apostolskiej Regimini Ecclesiae Universae z 15 sierpnia 1967 r. likwidowała jedne urzędy na rzecz innych centralnych.

*   W 1969 r. przeprowadzono reformę Kalendarza Rzymskiego - nowe daty wspomnień niektórych świętych i błogosławionych. We wrześniu 1965r. papież po wiekach przywrócił Synod Biskupów.

*   To Paweł VI wprowadził ograniczenia wiekowe dla biskupów:  po osiągnięciu 75. roku życia składali dymisję na ręce Papieża, a w 1970 r. wydał rozporządzenie, aby kardynałowie po skończeniu 80 lat nie uczestniczyli w konklawe i nie pełnili stanowisk w Kurii Rzymskiej. W 1973 r. Papież ustalił, że kardynałów wybierających nowego Biskupa Rzymu nie może być więcej niż 120.

Idąc śladami swego wielkiego poprzednika Jana XXIII, Paweł VI

·        -   wypracował politykę wschodnią Stolicy Apostolską – otwarcie się na ówczesne kraje komunistyczne, szczególnie w Europie. Papież lepiej zapoznawał się z sytuacją w krajach komunistycznych, a propaganda łagodziła ton wypowiedzi antykościelnych, co nieraz prowadziło do poprawy sytuacji ludzi wierzących.

Polityka wschodnia miała też swoich krytyków w kołach kościelnych, zarzucano jej małą skuteczność. W Polsce, dzięki stanowczej postawie kard. Stefana Wyszyńskiego udało się tego uniknąć i episkopat był jednym z partnerów rozmów.

·         Paweł VI był też pierwszym Biskupem Rzymu, który odwiedził w 1965 r. nowojorską siedzibę ONZ i wygłosił tam przemówienie nt. pokoju, sprawiedliwości i bezpieczeństwa na świecie. Ważną międzynarodową inicjatywą pokojową tego papieża było ustanowienie w 1967 r. Światowego Dnia Pokoju, obchodzonego od 1968 r. 1 stycznia.

Dopiero Paweł VI rozpoczął całkowicie dobrowolne podróżowanie po świecie, odbywając w latach 1964-1970 dziewięć podróży do prawie 20 państw.

Ekumenizm, encykliki, kanonizacje

Na zakończenie Vaticanum II – 7 grudnia 1965 r. Paweł VI i patriarcha Atenagoras jednocześnie w Watykanie i Konstantynopolu

·       -   znieśli ekskomuniki rzucone przez przedstawicieli Kościołów Wschodu i Zachodu w 1054 r. W 10 lat później, na zakończenie nabożeństwa w Kaplicy Sykstyńskiej Biskup Rzymu upadł do stóp przewodniczącego delegacji greckiej metropolity Melitona, prosząc go o wybaczenie grzechów przeciw jedności ze strony Kościoła katolickiego.

·    Za pontyfikatu tego Papieża rozpoczęły się oficjalne dialogi m.in. z anglikanami i luteranami oraz ożywione kontakty z Patriarchatem Moskiewskim. W 1973 r. przyjął przywódcę buddystów tybetańskich Dalajlamę itp.

W 1971 r. rozpoczęły się pierwsze po II wojnie światowej oficjalne rozmowy polsko-watykańskie, które doprowadziły do ustanowienia w lipcu 1974 r. zespołu ds. stałych kontaktów roboczych między rządem PRL a Stolicą Apostolską - jedynej tego typu w polityce międzynarodowej Stolicy Świętej.

Paweł VI zmarł w niedzielę 6 sierpnia 1978 r., w święto Przemienienia Pańskiego, w Castel Gandolfo, w wieku 81 lat. 20 grudnia 2012 papież Benedykt XVI potwierdził heroiczność jego cnót. 19 października 2014 został beatyfikowany przez papieża Franciszka, a 14 października 2018 kanonizowany.